Nam Nguyên, phóng viên RFA
2012-05-04
Doanh nghiệp và nông dân tự tìm cách cùng nâng cao lợi nhuận trong việc tham gia ‘Cánh đồng Mẫu lớn’ ở đồng bằng sông Cửu Long.
Nông dân ứng dụng cơ giới vào thu hoạch lúa
Mô hình sản xuất tập trung này có nhiều ưu điểm nhưng tính hiệu quả của nó vẫn còn đang được thử thách. Nam Nguyên trình bày thông tin này.
Sau mấy mùa thử nghiệm năm nay mô hình nông hộ nhỏ cánh đồng lớn dự kiến thực hiện trên diện tích 20.000 héc-ta ở các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long. Công ty Bảo vệ Thực vật An Giang là nơi đề ra ý tưởng thực tiễn này và cũng đã thực hiện những cánh đồng mẫu lớn đầu tiên ở miền tây.
Có thể hiểu cánh đồng mẫu lớn là việc doanh nghiệp hình thành một cụm dịch vụ phục vụ một vùng trồng lúa chuyên canh. Cụm dịch vụ đó phục vụ nông dân từ khâu cung cấp vật tư nông nghiệp đầu vào, hướng dẫn kỹ thuật canh tác cho tới thu hoạch bằng cơ giới, phương tiện vận chuyển, kho chứa, nhà máy sấy lúa, xay xát chế biến và tiêu thụ. Mấu chốt trong cánh đồng mẫu lớn bao gồm hai điều kiện, thứ nhất phải có doanh nghiệp đủ mạnh để đầu tư cụm dịch vụ và bao tiêu lúa gạo theo hợp đồng. Thứ hai phải có nông dân đồng ý hợp tác trong chương trình này.
TS Lê Văn Bảnh, viện trưởng Viện lúa Đồng bằng sông Cửu Long nhận định:
“Ngành nông nghiệp đang triển khai chương trình nông hộ nhỏ cánh đồng lớn để làm vùng chuyên canh. Việc này có doanh nghiệp tham gia đầu tư bao tiêu sản phẩm, như vậy lúa chất lượng cao sẽ được sản xuất nhiều hơn và doanh nghiệp có trách nhiệm hơn trong vấn đề thu mua lúa của bà con nông dân. Bởi vì trước
nay mối liên kết ngành hàng thì ông nông dân làm một khúc, doanh nghiệp làm một khúc, hai bên không liên kết với nhau được. Đây là một khó khăn, bây giờ làm sao phải liên kết được và có sự đặt hàng của doanh nghiệp, còn nông dân làm theo hướng dẫn kỹ thuật đáp ứng tiêu chuẩn để bán cho doanh nghiệp nếu làm tốt được thì sẽ chấm dứt cảnh trúng mùa mất giá, cũng như việc nông dân tự sản xuất mà cuối cùng không bán được.”
Theo báo cáo chính thức, tại một trong những cánh đồng mẫu lớn của Công ty Bảo vệ Thực Vật An Giang ở vùng lúa nguyên liệu nhà máy Vĩnh Bình, nông dân đã đạt lợi nhuận 31 triệu đồng mỗi héc ta trong vụ đông xuân 2011-2012 vừa kết thúc. Tạo được tin tưởng cho nông dân, những người đã quá dị ứng với kinh tế hợp tác là một điều không dễ. Thế nhưng đã có 1.463 nông dân địa phương với tổng diện tích 3.480 héc ta tham gia cánh đồng mẫu lớn Vĩnh Bình, năng suất lúa trung bình 7,56 tấn/ha.
Tin cho biết, công ty bảo vệ thực vật An Giang đã hợp đồng với nông dân trồng lúa thơm jasmine 85 trong vụ đông xuân. Do sản xuất cùng một giống lúa và cùng sử dụng các dịch vụ được cung cấp, nên giá thành 1kg lúa chỉ đạt 2.840 đồng trong khi công ty bao tiêu với giá 6.733 đồng/kg lúa khô, lợi nhuận của nông dân sau khi trừ chi phí là hơn 31 triệu đồng/ha.
Trên thực tế mức giá lúa jasmine 85 mà công ty bảo vệ thực vật An Giang trả cho nông dân cũng chỉ ngang bằng giá thị trường ở thời điểm thu hoạch lúa đông xuân. Tuy nhiên nông dân được lợi là giá thành sản xuất thấp hơn làm cá thể từ 500đ-1000đ theo mức giá mà bộ nông nghiệp và bộ tài chính tính toán cho vụ đông xuân 2011-2012 ở đồng bằng sông Cửu Long.
Tuy vậy vẫn còn có những ý kiến khác tỏ ra nghi ngờ về hiệu quả lợi nhuận của mô hình ‘Cánh đồng mẫu lớn’. Nông dân Tám Cước ở Cần Thơ một người quen thuộc với giống lúa Jasmine 85 nói rằng lợi nhuận của ông
cao hơn cánh đồng mẫu lớn tới vài triệu đồng 1ha.
“Mô hình thấy thì tốt nhưng chia lãi cho nông dân như vậy còn thấp, một héc-ta hơn 31 triệu tiền lãi thì ít hơn so với nông dân ở địa phương mình làm ngoài, dù mua vật tư thiếu của đại lý nhưng vụ đông xuân làm Jasmine 85 nông dân thủ 35 triệu/ha chứ không dưới.”
Nông dân Tám Cước nói thêm, thật ra khó so sánh vì thổ nhưỡng mỗi nơi mỗi khác, vùng đất của ông được thiên nhiên ưu đãi nên mỗi công tầm lớn 1300 m2 năng suất đông xuân đạt không dưới 1 tấn lúa. Như vậy 7 công tầm lớn gần bằng 1 héc ta, cũng đạt năng suất tương đương bên trong cánh đồng mẫu lớn. Người nông dân này nhìn nhận là trồng lúa thơm jasmine 85 đòi hỏi nhiều hiểu biết kỹ thuật canh tác, những người tham gia cánh đồng mẫu lớn được học hỏi phương pháp trồng lúa thơm và không lo sợ về đầu ra tiêu thụ, dù giá chưa phải là hơn hẳn. Ông Tám Cước hoài nghi về khâu cung cấp vật tư đầu vào, liệu giá cả và chất lượng có thực sự ổn định như lời quảng cáo hay không.
Việc thực hiện cánh đồng mẫu lớn thực ra vẫn còn nhiều trở ngại như ông Huỳnh Văn Thòn, tổng giám đốc Công ty Bảo vệ Thực vật An Giang thổ lộ với báo chí. Thí dụ như thu hoạch đồng loạt, phương tiện sấy lúa bị quá tải, lượng máy gặt đập liên hợp chưa đáp ứng nhu cầu, thiếu nhân công bốc xếp tại ruộng cũng như thiếu phương tiện vận chuyển lúa về nhà máy.
Nếu An Giang thành công với cánh đồng mẫu lớn, thì Đồng Tháp lại nảy sinh vấn đề ngay từ mô hình đầu tiên. Đó là trường hợp cánh đồng mẫu lớn 600 héc-ta của Hợp tác xã nông nghiệp Phú Cường, trong vụ đông xuân thu hoạch trong tháng 3 vừa qua, công ty Docimexco vi phạm hợp đồng bao tiêu sản phẩm đối với 250 ha lúa thơm jasmine khiến nông dân bị thiệt hại và phải tự lo liệu. Ông Phạm Văn Dư Cục phó Cục trồng trọt giải thích về vấn đề này:
“Do không thống nhất một số khâu giữa ngày giờ thu hoạch nên xảy ra trục trặc. Có thể nói rằng do cách làm ăn mới, cách mà doanh nghiệp đi đến hợp đồng với bà con nông dân là cách làm mới. Ở Việt Nam sản xuất lệ thuộc thương lái rất lớn, khác với doanh nghiệp các nước họ liên hệ trực tiếp với nông dân, ở đây có một bước trung gian, có thể nói bước trung gian trăm người trăm ý khác nhau.
Do vậy chúng tôi sẽ cố gắng tổ chức lại, riêng trường hợp Docimexco họ đã khắc phục rất tốt, tình hình đã cải thiện, mối quan hệ của doanh nghiệp ở chỗ Docimexco quản lý với bà con nông dân đang phát triển tốt hơn. Trong tháng 4 tháng 5 chúng tôi có các buổi họp của Bộ NN-PTNT với các doanh nghiệp hợp tác với bà con nông dân, sẽ có những hướng dẫn cụ thể phát triển theo hướng hiện đại hóa sản xuất, đặc biệt những doanh nghiệp tham gia cánh đồng mẫu lớn. Con đường phát triển lúa gạo của Việt Nam không thể làm khác hơn.”
Sau 20 năm xuất khẩu gạo chiếm lĩnh vị trí thứ nhì thế giới, Việt Nam bắt đầu muốn thay đổi cơ cấu sản xuất nông nghiệp nhỏ lẻ, hệ quả của việc thực hiện công bằng xã hội phân chia ruộng đất theo đầu người. Theo đó cả nước có tới hơn chục triệu hộ nông dân đang canh tác trên 70 triệu thửa ruộng, mỗi hộ không quá 0,7 ha. Nhưng việc sửa đổi Hiến pháp về quan niệm sở hữu đất đai là chuyện lâu dài của tương lai.
Trong hiện tại các nhà hoạch định chính sách nông nghiệp của Việt Nam nghĩ rằng, đã tìm ra giải pháp tiến lên sản xuất lớn bằng hình thức nông hộ nhỏ cánh đồng lớn, song hành với cải thiện công nghệ sau thu hoạch. Nhưng sẽ phải mất hàng chục năm nữa chương trình này mới đáp ứng được một nửa diện tích trồng lúa gần 2 triệu héc-ta ở đồng bằng sông Cửu Long.
Hiệu quả từ cánh đồng mẫu lớn
Sau mấy mùa thử nghiệm năm nay mô hình nông hộ nhỏ cánh đồng lớn dự kiến thực hiện trên diện tích 20.000 héc-ta ở các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long. Công ty Bảo vệ Thực vật An Giang là nơi đề ra ý tưởng thực tiễn này và cũng đã thực hiện những cánh đồng mẫu lớn đầu tiên ở miền tây.
Có thể hiểu cánh đồng mẫu lớn là việc doanh nghiệp hình thành một cụm dịch vụ phục vụ một vùng trồng lúa chuyên canh. Cụm dịch vụ đó phục vụ nông dân từ khâu cung cấp vật tư nông nghiệp đầu vào, hướng dẫn kỹ thuật canh tác cho tới thu hoạch bằng cơ giới, phương tiện vận chuyển, kho chứa, nhà máy sấy lúa, xay xát chế biến và tiêu thụ. Mấu chốt trong cánh đồng mẫu lớn bao gồm hai điều kiện, thứ nhất phải có doanh nghiệp đủ mạnh để đầu tư cụm dịch vụ và bao tiêu lúa gạo theo hợp đồng. Thứ hai phải có nông dân đồng ý hợp tác trong chương trình này.
TS Lê Văn Bảnh, viện trưởng Viện lúa Đồng bằng sông Cửu Long nhận định:
“Ngành nông nghiệp đang triển khai chương trình nông hộ nhỏ cánh đồng lớn để làm vùng chuyên canh. Việc này có doanh nghiệp tham gia đầu tư bao tiêu sản phẩm, như vậy lúa chất lượng cao sẽ được sản xuất nhiều hơn và doanh nghiệp có trách nhiệm hơn trong vấn đề thu mua lúa của bà con nông dân. Bởi vì trước
Ngành nông nghiệp đang triển khai chương trình nông hộ nhỏ cánh đồng lớn để làm vùng chuyên canh. Việc này có doanh nghiệp tham gia đầu tư bao tiêu sản phẩm, như vậy lúa chất lượng cao sẽ được sản xuất nhiều hơn và doanh nghiệp có trách nhiệm hơn trong vấn đề thu mua lúaTS Lê Văn Bảnh
Theo báo cáo chính thức, tại một trong những cánh đồng mẫu lớn của Công ty Bảo vệ Thực Vật An Giang ở vùng lúa nguyên liệu nhà máy Vĩnh Bình, nông dân đã đạt lợi nhuận 31 triệu đồng mỗi héc ta trong vụ đông xuân 2011-2012 vừa kết thúc. Tạo được tin tưởng cho nông dân, những người đã quá dị ứng với kinh tế hợp tác là một điều không dễ. Thế nhưng đã có 1.463 nông dân địa phương với tổng diện tích 3.480 héc ta tham gia cánh đồng mẫu lớn Vĩnh Bình, năng suất lúa trung bình 7,56 tấn/ha.
Tin cho biết, công ty bảo vệ thực vật An Giang đã hợp đồng với nông dân trồng lúa thơm jasmine 85 trong vụ đông xuân. Do sản xuất cùng một giống lúa và cùng sử dụng các dịch vụ được cung cấp, nên giá thành 1kg lúa chỉ đạt 2.840 đồng trong khi công ty bao tiêu với giá 6.733 đồng/kg lúa khô, lợi nhuận của nông dân sau khi trừ chi phí là hơn 31 triệu đồng/ha.
Trên thực tế mức giá lúa jasmine 85 mà công ty bảo vệ thực vật An Giang trả cho nông dân cũng chỉ ngang bằng giá thị trường ở thời điểm thu hoạch lúa đông xuân. Tuy nhiên nông dân được lợi là giá thành sản xuất thấp hơn làm cá thể từ 500đ-1000đ theo mức giá mà bộ nông nghiệp và bộ tài chính tính toán cho vụ đông xuân 2011-2012 ở đồng bằng sông Cửu Long.
Tuy vậy vẫn còn có những ý kiến khác tỏ ra nghi ngờ về hiệu quả lợi nhuận của mô hình ‘Cánh đồng mẫu lớn’. Nông dân Tám Cước ở Cần Thơ một người quen thuộc với giống lúa Jasmine 85 nói rằng lợi nhuận của ông
...bây giờ làm sao phải liên kết được và có sự đặt hàng của doanh nghiệp, còn nông dân làm theo hướng dẫn kỹ thuật đáp ứng tiêu chuẩn để bán cho doanh nghiệp nếu làm tốt được thì sẽ chấm dứt cảnh trúng mùa mất giá, cũng như việc nông dân tự sản xuất mà cuối cùng không bán đượcTS Lê Văn Bảnh
“Mô hình thấy thì tốt nhưng chia lãi cho nông dân như vậy còn thấp, một héc-ta hơn 31 triệu tiền lãi thì ít hơn so với nông dân ở địa phương mình làm ngoài, dù mua vật tư thiếu của đại lý nhưng vụ đông xuân làm Jasmine 85 nông dân thủ 35 triệu/ha chứ không dưới.”
Nông dân Tám Cước nói thêm, thật ra khó so sánh vì thổ nhưỡng mỗi nơi mỗi khác, vùng đất của ông được thiên nhiên ưu đãi nên mỗi công tầm lớn 1300 m2 năng suất đông xuân đạt không dưới 1 tấn lúa. Như vậy 7 công tầm lớn gần bằng 1 héc ta, cũng đạt năng suất tương đương bên trong cánh đồng mẫu lớn. Người nông dân này nhìn nhận là trồng lúa thơm jasmine 85 đòi hỏi nhiều hiểu biết kỹ thuật canh tác, những người tham gia cánh đồng mẫu lớn được học hỏi phương pháp trồng lúa thơm và không lo sợ về đầu ra tiêu thụ, dù giá chưa phải là hơn hẳn. Ông Tám Cước hoài nghi về khâu cung cấp vật tư đầu vào, liệu giá cả và chất lượng có thực sự ổn định như lời quảng cáo hay không.
Hiện đại hóa sản xuất chuyện lâu dài của tương lai
Việc thực hiện cánh đồng mẫu lớn thực ra vẫn còn nhiều trở ngại như ông Huỳnh Văn Thòn, tổng giám đốc Công ty Bảo vệ Thực vật An Giang thổ lộ với báo chí. Thí dụ như thu hoạch đồng loạt, phương tiện sấy lúa bị quá tải, lượng máy gặt đập liên hợp chưa đáp ứng nhu cầu, thiếu nhân công bốc xếp tại ruộng cũng như thiếu phương tiện vận chuyển lúa về nhà máy.
Nếu An Giang thành công với cánh đồng mẫu lớn, thì Đồng Tháp lại nảy sinh vấn đề ngay từ mô hình đầu tiên. Đó là trường hợp cánh đồng mẫu lớn 600 héc-ta của Hợp tác xã nông nghiệp Phú Cường, trong vụ đông xuân thu hoạch trong tháng 3 vừa qua, công ty Docimexco vi phạm hợp đồng bao tiêu sản phẩm đối với 250 ha lúa thơm jasmine khiến nông dân bị thiệt hại và phải tự lo liệu. Ông Phạm Văn Dư Cục phó Cục trồng trọt giải thích về vấn đề này:
“Do không thống nhất một số khâu giữa ngày giờ thu hoạch nên xảy ra trục trặc. Có thể nói rằng do cách làm ăn mới, cách mà doanh nghiệp đi đến hợp đồng với bà con nông dân là cách làm mới. Ở Việt Nam sản xuất lệ thuộc thương lái rất lớn, khác với doanh nghiệp các nước họ liên hệ trực tiếp với nông dân, ở đây có một bước trung gian, có thể nói bước trung gian trăm người trăm ý khác nhau.
...chúng tôi có các buổi họp của Bộ NN-PTNT với các doanh nghiệp hợp tác với bà con nông dân, sẽ có những hướng dẫn cụ thể phát triển theo hướng hiện đại hóa sản xuất, đặc biệt những doanh nghiệp tham gia cánh đồng mẫu lớn. Con đường phát triển lúa gạo của Việt Nam không thể làm khác hơn.Ông Phạm Văn Dư
Do vậy chúng tôi sẽ cố gắng tổ chức lại, riêng trường hợp Docimexco họ đã khắc phục rất tốt, tình hình đã cải thiện, mối quan hệ của doanh nghiệp ở chỗ Docimexco quản lý với bà con nông dân đang phát triển tốt hơn. Trong tháng 4 tháng 5 chúng tôi có các buổi họp của Bộ NN-PTNT với các doanh nghiệp hợp tác với bà con nông dân, sẽ có những hướng dẫn cụ thể phát triển theo hướng hiện đại hóa sản xuất, đặc biệt những doanh nghiệp tham gia cánh đồng mẫu lớn. Con đường phát triển lúa gạo của Việt Nam không thể làm khác hơn.”
Sau 20 năm xuất khẩu gạo chiếm lĩnh vị trí thứ nhì thế giới, Việt Nam bắt đầu muốn thay đổi cơ cấu sản xuất nông nghiệp nhỏ lẻ, hệ quả của việc thực hiện công bằng xã hội phân chia ruộng đất theo đầu người. Theo đó cả nước có tới hơn chục triệu hộ nông dân đang canh tác trên 70 triệu thửa ruộng, mỗi hộ không quá 0,7 ha. Nhưng việc sửa đổi Hiến pháp về quan niệm sở hữu đất đai là chuyện lâu dài của tương lai.
Trong hiện tại các nhà hoạch định chính sách nông nghiệp của Việt Nam nghĩ rằng, đã tìm ra giải pháp tiến lên sản xuất lớn bằng hình thức nông hộ nhỏ cánh đồng lớn, song hành với cải thiện công nghệ sau thu hoạch. Nhưng sẽ phải mất hàng chục năm nữa chương trình này mới đáp ứng được một nửa diện tích trồng lúa gần 2 triệu héc-ta ở đồng bằng sông Cửu Long.
