Tự do báo chí của Việt Nam bị thu hẹp mặc dù nền kinh tế được mở cửa
Dân Làm Báo lược dịch -
Các biện pháp gần đây với mục đích kiềm chế quyền tự do Internet bao gồm gia tăng giám sát các trang blog, những quy định pháp luật mới cấm đăng tải các thông tin được xem như là một mối đe dọa cho an ninh quốc gia hoặc mối đoàn kết chung, và việc triển khai của cái gọi là "Hồng vệ binh" - những công an mạng giả danh là những người sử dụng Internet bình thường để gay gắt chỉ trích và sách nhiễu các đối tượng blogger được nhắm đến. Một dự thảo nghị định mới nhằm buộc các công ty Internet nước ngoài như Facebook và Google hợp tác với chính quyền và yêu cầu họ đặt trụ sở hoặc chỉ định đại diện tại Việt Nam...
Đây là một bản báo cáo rất giá trị và đầy đủ về hiện tình tự do báo chí, tự do ngôn luận và chính sách của nhà nước Việt Nam đối với các blogger, phóng viên... Dân Làm Báo xin được giới thiệu đến các bạn đọc.
*
Quan chức Việt Nam đang đẩy mạnh đàn áp các phương tiện truyền thông cũ và mới ngay cả khi họ quảng bá một hình ảnh của một nền kinh tế mở rộng, toàn cầu hóa. Sự giám sát dữ dội và việc bỏ tù các nhà báo bất đồng chính kiến, cùng với nền pháp luật ngày càng hạn chế, đã làm tắc nghẽn dòng chảy của thông tin.
Đây là một báo cáo đặc biệt của Ủy ban Bảo vệ Ký Giả (Committee to Protect Journalist - CPJ) do Shawn W. Crispin biên soạn.
*
Phổ biến vào ngày 19 tháng 9 năm 2012
Shawn W. Crispin - Hà Nội - Khi công an Việt Nam bắt giữ blogger
Nguyễn Văn Hải lần đầu tiên vào năm 2008, họ nói với gia đình của của ông Hải đó là để bảo vệ cho ông Hải từ sự giận dữ của tình báo Trung Quốc vì những bài viết của ông. Ông Nguyễn Văn Hải, được biết đến rộng rãi bởi tên blog của mình,
Điếu Cày (ống điếu của nông dân), đã thông tin những cuộc biểu tình tại địa phương chống lại Trung Quốc -những sự kiện hiếm hoi đã bị kiểm duyệt bởi truyền thông chính thống do nhà nước kiểm soát - và viết những bài bình luận chỉ trích tuyên bố chủ quyền của trong vùng lãnh thổ biển đảo tranh chấp vốn thuộc chủ quyền của Việt Nam.
"Họ nói rằng nếu họ không bắt cha tôi đúng thời điểm, sẽ làm thất vọng Trung Quốc và họ sẽ khởi sự một cuộc chiến tranh và sau đó chúng tôi sẽ mất lãnh thổ nhiều hơn," Con trai ông Hải,Nguyễn Trí Dũng, đã cho biết trong một cuộc phỏng vấn gần đây với CPJ. "Điều này rõ ràng là không đúng sự thật."
 |
| Vận động tự do cho 3 bloggers - ảnh Danlambao |
Bốn năm sau, mặc dù đã hoàn tất bản án 30 tháng vu cáo ông về tội trốn thuế, Nguyễn Văn Hải tiếp tục sống mòn mỏi trong tù khi chính quyền truy tiếp tiếp tội danh chống lại nhà nước đối với ông và 2 blogger khác, những người cùng sáng tạo ra
Câu Lạc Bộ Nhà Báo Tự Do, một trang web đăng tải những bài viết phê phán mối quan hệ của Việt Nam với Trung Quốc. Ông Hải và các đồng bị cáo là bà
Tạ Phong Tần và ông
Phan Thanh Hải đang chờ ra tòa với bản án có thể lên đến 20 năm tù giam cho mỗi người. Mẹ của bà Tần, bà
Đặng Thị Kim Liêng đã tự thiêu vào tháng Bảy trong một cuộc phản đối mạnh mẽ dẫn đến cái chết của bà, chống lại các hành động của chính phủ trong vụ án này.
Về phần mình, Dũng đã phải đối mặt với những quấy rối dữ dội và dai dẳng của chính phủ khi anh vận động trả tự do cho cha của anh. Dũng cho biết, an ninh mật vụ đã hỏi những người hàng xóm và các bạn cùng lớp đại học rằng họ đã có từng nghe anh phát biểu bất cứ điều gì chống lại nhà nước. Khi không có nhân chứng bước ra làm chứng, anh cho biết, an ninh mật vụ đã ngăn cản anh tham dự kỳ thi cử cuối cùng của anh, và không cho phép anh có thể lấy được bằng tốt nghiệp của mình.
Nỗ lực vận động và các liên lạc thông tin của Dũng cũng bị giám sát chặt chẽ. Trong một cuộc tiếp xúc vào ngày 26 tháng 6 với CPJ, một viên an ninh thường phục bước vào phòng riêng tách biệt trong một quán cà phê sau hẻm nơi mà cuộc phỏng vấn diễn ra và nghe trộm các cuộc thảo luận. "Đây là những gì xảy ra với chúng tôi - chúng tôi không bao giờ biết nếu một người ngẫu nhiên thực sự là một mật vụ của chính phủ hay không", anh Dũng cho biết trong một email tiếp theo sau cuộc tiếp xúc bị cắt ngắn. "Chúng tôi là những tù nhân của chính chính phủ của chúng tôi. ... Họ cố gắng để đập tan những người đấu tranh cho nhân quyền hoặc nói lên ý kiến của mình. "
Tường trình về những cuộc biểu tình phản đối Trung Quốc như cuộc biểu tình
tại Hà Nội này đã không được cho phép đăng tải bởi truyền thông nhà nước (ảnh Danlambao))
Chính phủ Việt Nam thống trị bởi đảng Cộng sản Đảng duy trì những kiểm soát truyền thông chặt chẽ và khắc nghiệt nhất tại Á Châu ngay cả khi chính phủ tô vẻ quốc gia có một nền kinh tế mở cửa. Thông qua các biện pháp cởi trói kinh tế, bắt đầu với các cải cách theo hướng thị trường trong giữa những năm 1980 và lên đến đỉnh điểm khi gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới năm 2007, các nhà lãnh đạo quốc gia đã làm việc để hội nhập quốc gia vào cộng đồng toàn cầu. Chính phủ của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã cố gắng tận dụng tình trạng tự do mậu dịch để Việt Nam có một vai trò toàn cầu nổi bật hơn, trong đó bao gồm nỗ lực có một chân trong Hội đồng Nhân quyền LHQ vào năm 2014. Chính phủ của ông cũng đã tìm cách tiến sâu hơn trong quan hệ quân sự và những mối quan hệ khác với Hoa Kỳ như là một cách để đa dạng hóa các quan hệ đối ngoại và đối trọng với Trung Quốc đang gia tăng ảnh hưởng trong khu vực.
Trong khi Việt Nam phải duy trì một mức độ nhất định của sự cởi mở, bao gồm cơ sở hạ tầng thông tin liên lạc trong khi hội nhập vào nền kinh tế toàn cầu, chính quyền đồng thời tấn công chống lại các nhà báo độc lập và những nhà bất đồng chính kiến, những người sử dụng môi trường kỹ thuật số. Sự gia tăng oán hận từ hạ tầng quần chúng đối với việc cưỡng chế đất đai có sự hỗ trợ từ chính quyền, những nhận thức về việc chính phủ đã nhượng lãnh thổ và đã có những nhượng bộ bất lợi cho Trung Quốc, và bây giờ, dấu hiệu của suy thoái kinh tế đã được thông tin trùm khắp trên các trang blog độc lập. Các tường trình này, vốn bị cấm trong các phương tiện truyền thông nhà nước kiểm soát, đã thách thức hình ảnh của Đảng Cộng sản tự coi nó như là người bảo vệ duy nhất lợi ích quốc gia, một luận điệu mà đảng đã biến thành bất diệt kể từ khi nắm giữ quyền lực và thống nhất đất nước vào năm 1975.
 |
| Công văn Thủ tướng xử lý các trang blog - ảnh chụp từ web chính phủ |
Phản ứng lại mối đe dọa nhận thức được, chính quyền Thủ tướng Dũng đã tung ra một chiến dịch đàn áp khắc nghiệt đối với thành phần bất đồng chính kiến - một chiến dịch sách nhiễu và hăm dọa mà từ năm 2009 đã dẫn đến việc cầm tù một loạt những người bất đồng chính kiến, hoạt động tôn giáo, và các blogger độc lập, nhiều người trong số họ tích cực ủng hộ nền dân chủ đa đảng, nhân quyền, và trách nhiệm lớn hơn của chính phủ. Với ít nhất 14 nhà báo sau song sắt nhà tù, Việt Nam là tên cai ngục tồi tệ hàng thứ hai của châu Á đối với lãnh vực báo chí, chỉ sau Trung Quốc, theo nghiên cứu của CPJ. Nhiều người trong số những tù nhân bị giam giữ đã bị buộc tội hoặc bị kết án về tội phạm chống lại nhà nước liên quan đến bài viết trên blog của họ. Nhà cầm quyền cũng đã tăng cường giám sát Internet, kiểm duyệt và gia tăng áp lực đối với các phương tiện truyền thông chính thống vốn đã bị kìm nén từ lâu. Các cuộc nổi dậy Mùa xuân Ả Rập lật đổ chế độ độc tài ở Trung Đông và Bắc Phi đã thúc đẩy một sự mở rộng kiểm duyệt gần đây đối với các chủ đề tin tức, theo lời các nhà báo và biên tập viên của địa phương.
Các nhà báo internet đặc biệt dễ bị tấn công. Bên trên các đạo luật mơ hồ về chống phá nhà nước mà chính phủ sử dụng để dẹp bất đồng chính kiến, đặc biệt là Điều 79 và Điều 88 của bộ luật hình sự, những điều luật mới đã được ban hành để kiềm chế các blogger một cách cụ thể, theo nhà báo địa phương và nghiên cứu của CPJ. Một nghị định có hiệu lực vào tháng 2 năm 2011 đã áp đặt lên blogger những quy định pháp luật vốn đã được sử dụng để kiểm soát, kiểm duyệt, và xử phạt các phương tiện truyền thông của nhà nước. Một dự thảo Nghị định chưa ban hành về các dịch vụ Internet, bây giờ đang ở bước duyệt xét lần thứ 3, nhắm đến mục tiêu làm cứng rắn hơn những cấm đoán bằng cách biến việc ẩn danh trên mạng trở thành phạm pháp và buộc các công ty Internet hợp tác với chính quyền trong việc kiềm chế tự do ngôn luận theo những quy định của nhà nước.
CPJ đã phỏng vấn 32 blogger, phóng viên và biên tập viên cả bên trong lẫn bên ngoài Việt Nam và phát hiện ra rằng chính phủ của ông Dũng đã đào sâu hơn việc đàn áp lên cả hai phương tiện truyền thông cũ và mới. Nhiều người đã nói chuyện với CPJ với điều kiện giấu tên vì sợ bị trả thù nếu tên của họ xuất hiện trong một tường trình chỉ trích chính phủ. Một số blogger độc lập từ chối gặp trực tiếp vì lo ngại cho an ninh cá nhân của họ. Văn phòng của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã không trả lời yêu cầu bằng văn bản của CPJ để lấy ý kiến cho bản báo cáo này.
Cùm tay phương tiện truyền thông chính thống
Tất cả các ấn phẩm thông tin ở Việt Nam bị sở hữu và kiểm soát của chính phủ. Có khoảng 80 tờ báo lưu hành trên toàn quốc, trong đó có khoảng một chục tờ phát hành trên phạm vi toàn quốc. Ấn phẩm phát hành thường được liên kết với các cơ quan, tổ chức thuộc Đảng Cộng sản, tin tức và bình luận thường nghiêng theo xu hướng thúc đẩy những ý đồ của các phe phái hoặc kiếm bàn thắng đối với các đối thủ trong nội bộ đảng, đặc biệt là trong những lần tiền Đại hội đảng được tổ chức mỗi năm năm.
 |
| Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng (Internet) |
Tất cả các biên tập viên hàng đầu đều được bổ nhiệm bởi chính phủ và phải là đảng viên. Những biên tập viên này được triệu tập tham dự các cuộc họp thường xuyên, thường được tổ chức vào các buổi sáng thứ ba, với cán bộ Ban Tuyên giáo Trung ương (CPD) để thiết lập chương trình nghị sự tin tức hàng tuần dành của họ, thường là một nghị trình các cuộc họp và các sự kiện chính thức. Tại cuộc họp kín này, theo các nhà báo địa phương, chính quyền duyệt xét nội dung thông tin trên báo của tuần trước đó, khiển trách biên tập viên đã cho phép công bố tin tức hay bài bình luận được xem như là đi lạc đường lối của đảng.
Chính phủ không công nhận có sự duy trì một danh sách đen chính thức của các nhà báo địa phương đã xem thường chỉ thị của CPD hoặc những người được cho là có quan hệ với những nhà bất đồng chính kiến. Tuy nhiên, các nhà báo tiếp xúc với CPJ nhấn mạnh rằng một danh sách như vậy tồn tại. Một phóng viên cho biết cô tin rằng cô đã bị liệt vào danh sách đen trong năm 2009 sau khi bị giam giữ và thẩm vấn bởi cảnh sát vì đã viết trên blog của mình các tranh chấp lãnh thổ của Việt Nam với Trung Quốc, vốn là một vấn đề bị chính phủ xem là nhạy cảm. Kể từ đó, cô nói, chính phủ đã liên tục từ chối yêu cầu phỏng vấn và ngăn cấm cô tham dự các hội nghị quốc tế và hội nghị thượng đỉnh.
Theo các biên tập viên và phóng viên quen thuộc với các quy định của CPD, chủ đề bị cấm bao gồm những hoạt động của các nhà bất đồng chính kiến và những người hoạt động chính trị, quan chức cấp cao tham nhũng, chia rẽ phe phái bên trong Đảng Cộng sản, vấn đề nhân quyền, tâm lý chống đối hay các cuộc biểu tình chống Trung Quốc, và bất kỳ thông tin nào liên hệ đến sự khác biệt sắc tộc giữa đất nước đã một phân chia Bắc-Nam. Khi tăng trưởng kinh tế gần đây đã bắt đầu chậm lại, danh sách các chủ đề cấm kỵ đã được mở rộng để bao gồm cấm có những lời chỉ trích về quản lý kinh tế của chính phủ, tranh chấp đất đai giữa chính phủ và các cộng đồng địa phương, và các giao dịch kinh doanh của các con gái của thủ tướng, họ nói.
Một trường hợp điển hình: Một phóng viên của báo Tuổi Trẻ tại Tp. Hồ Chí Minh cho biết cán bộ của Tuyên Giáo Trung Ương gần đây đã gọi đến văn phòng của ông yêu cầu ngừng chạy một loạt các phóng sự và bài xã luận đặt nghi vấn tại sao tỷ lệ thuế thu nhập ở Việt Nam cao hơn so với năm giàu nước láng giềng. Mặc dù Tuổi Trẻ đã chuẩn bị sẵn sàng để đăng tải một số bài vở bổ sung về vấn đề này, loạt phóng sự đã bị chấm dứt đột ngột, phóng viên nói. "Vào buổi sáng, bạn bắt đầu khởi sự câu chuyện, buổi chiều, bạn được lệnh phải ngừng lại," Người phóng viên, yêu cầu giấu tên cho biết. Nó đôi khi làm cho bạn muốn giơ tay đầu hàng và nói, "Tôi không muốn làm công việc này nữa."
Ngay cả với những nguyên tắc nghiêm ngặt đã được áp dụng, phóng viên tiếp xúc với CPJ cho biết các di chuyển, điện đàm, và các hoạt động trực tuyến trên Internet đều bị giám sát chặt chẽ. Một phóng viên địa phương cho biết ông vẫn duy trì bốn điện thoại di động riêng biệt, ba cái được đăng ký dưới tên của người khác, để trốn tránh hành vi nghe trộm của chính phủ, đặc biệt là thông tin liên lạc của ông với các đại sứ quán nước ngoài và các nhà bất đồng chính kiến địa phương. Ông cho biết ông thường gọi điện thoại ở những nơi xa văn phòng làm việc của mình để trốn tránh hệ thống định vị GPS có thể theo dõi vị trí của ông.
Một số phóng viên của hệ thống truyền thông nhà nước nói với CPJ rằng trước đó họ đã duy trì trang blog độc lập bên ngoài phòng tin làm việc, nơi mà họ đăng tải các thông tin mà tờ báo của họ bị kiểm duyệt, hoặc để đăng tải những ý kiến phản bác những thông tin không chính xác bởi tờ báo mà họ đang làm việc. Tuy nhiên, với sự gia tăng và hoàn thiện trong việc giám sát thể giới blog của chính phủ, nhiều người cho biết họ đã đóng cửa trang blog của họ, hoặc là vì dưới áp lực trực tiếp của chính phủ, hoặc vì lo ngại họ có thể bị sa thải nếu phát hiện hoạt động ngoài giờ như một blogger với một bút danh khác.
Tất cả các ấn phẩm thông tin ở Việt Nam đang sở hữu và kiểm soát của chính phủ. (ảnh từ Internet)
Huỳnh Ngọc Chênh, một biên tập viên cao cấp đã nghỉ hưu của báo Thanh Niên, cho biết ông đã buộc phải đóng cửa blog cá nhân của mình dưới áp lực nặng nề của chính phủ sau khi ông đăng tải một số vấn đề nhạy cảm, bao gồm cả những gì ông mô tả như là "thất bại của hệ thống chính trị." Ông Chênh cho biết kể từ khi nghỉ hưu từ tờ báo, ông đã khởi động lại blog của mình và bây giờ thường xuyên đăng tải các bài viết về các chủ đề không được thông tin bởi các phương tiện truyền thông chính thống.
"Tại Việt Nam, có rất nhiều vấn đề sai trái - tham nhũng, các vấn đề xã hội, vấn nạn chính trị - mà các nhà báo không được phép viết." Ông Chênh, người viết blog dưới tên thật của mình nói. "Là một nhà báo, đã có những điều tôi muốn viết và đăng tải nhưng không thể. Như một blogger tôi viết về những điều tôi thấy và đưa ra ý kiến của tôi." Ông nói rằng ông đã không phải đối mặt với bất kỳ hậu quả nào cho blog của mình và đã kiên quyết rằng ông được trích dẫn bởi tên họ của ông trong báo cáo này.
Mặc dù không phải bị triệu tập tham dự các cuộc họp kiểm duyệt hàng tuần của Ban Tuyên giáo Trung ương (CPD), các phóng viên quốc tế có trụ sở tại Việt Nam phải đối mặt những cấm đoán khác. Công an giữ những ghi chú hoạt động của phóng viên ngoại quốc thông qua các "cuộc họp cà phê" bán chính thức với các phóng viên địa phương trợ lý của họ. Tất cả các văn phòng tin tức nước ngoài được yêu cầu phải thuê mướn nhân viên phụ tá người địa phương, mặc dù những người này không được phép thông tin báo chí.
Trong một cuộc họp gần đây, công an truy vấn phụ tá của một tờ báo lớn phương Tây chủ yếu về lý do tại sao phóng viên của tờ báo này đã gặp gỡ một phóng viên Việt Nam có tên trong "danh sách đen" - đây là dấu hiệu cho thấy an ninh thường phục đã giám sát chặt chẽ các sinh hoạt đi lại của các phóng viên quốc tế. Một phụ tá khác với một cơ quan thông tấn quốc tế cho biết ông thường có thể biết các cuộc gọi điện thoại của văn phòng của ông đã bị nghe trộm bởi những câu hỏi mà nhân viên an ninh hỏi ông trong các "cuộc họp cà phê" hàng tuần.
Các nhà báo quốc tế làm việc tại Việt Nam phải gia hạn Visa mỗi sáu tháng, đây là một hệ thống khuyến khích sự tự kiểm duyệt đối với những người quan tâm đến việc muốn duy trì vị trí của họ ở trong nước - theo lời một chánh văn phòng giấu tên của một cơ quan thông tấn quốc tế. Sau khi một nhà báo đăng tin về sự đàn áp của nhà nước đối với các nhà bất đồng chính kiến và các blogger độc lập, chính quyền sẽ rút ngắn thời gian gia hạn Visa xuống ba tháng và chính phủ sẽ duyệt xét lại những bài báo gần đây nhất của phóng viên, trưởng văn phòng nói với CPJ.
Nhà báo nước ngoài cũng phải có được sự cho phép của Bộ Ngoại giao để tác nghiệp bên ngoài thủ đô Hà Nội. Phóng viên nói với CPJ về yêu cầu này đã phàn nàn rằng các đơn xin phép thường mất vài tuần, thậm chí hàng tháng để được xử lý và các tin tức nóng bỏng mà họ muốn thu thập, thông tin đã nguội đi vào thời điểm mà họ nhận được giấy phép đi lại của họ. Trong khi đó, những phóng viên đến được hiện trường, bắt buộc phải thuê một người do chính phủ chỉ định đi kèm với chi phí tương đương với 200 USD mỗi ngày, một sự sắp xếp nhằm giám sát và hạn chế khả năng tác nghiệp của các phóng viên để phỏng vấn thẳng thắn với các nguồn độc lập.
Một không gian mở đóng cửa
Blogger Việt Nam phát triển mạnh và cùng khắp và đầu và giữa thập niên 2000, phần lớn không bị phiền nhiễu hay theo dõi. Yahoo 360 ° đã nổi lên như là nền tảng blog ưa thích của đất nước, và vào đỉnh điểm ước tính khoảng 2 triệu blog. Trong khi hầu hết những blog đã được dành riêng cho lối sống hơn là tin tức, một khối lượng quan trọng tập trung vào các vấn đề chính trị, kinh tế và xã hội, bao gồm cả các bài bình luận phán xét các chính sách, dự án của chính phủ, và tư cách con người cán bộ mà có thể đã bị kiểm duyệt trên các tờ báo chính thống.
Nông dân Hưng Yên biểu tình vào tháng 4 chống lại cưỡng chế
đất đai của họ để xây một trung tâm du lich nghỉ mát cao cấp (ảnh Internet)
Cuối năm 2007, các blogger đã tìm thấy nguyên nhân phổ biến trong phản ứng khập khiểng của chính phủ về việc Trung Quốc thành lập một tỉnh mới trên quần đảo Hoàng Sa, một vùng lãnh thổ lịch sử đã được tuyên bố là chủ quyền Việt Nam. Các Blogger với tinh thần dân tộc đã phối hợp online để tổ chức một loạt các cuộc biểu tình chống Trung Quốc trong năm 2007 và 2008, các cuộc biểu tình chính phủ nhanh chóng bị dập tắt để tránh làm láng giềng phương bắc khó chịu. Nhiều người đã bị giam giữ, thẩm vấn hay bị kết án tùy tiện nếu bị coi là thành phần cầm đầu các cuộc biểu tình vì tội chống đối nhà nước, theo lời của các blogger, nhà báo, và các nhà hoạt động bị cuốn vào vòng các vụ trấn áp này của nhà nước.
Một phong trào tương tự đã được kích động online trong năm 2009 chống lại kế hoạch khai thác bauxite của Trung Quốc. Trong khi truyền thông chính thống là theo chỉ thị để tán dương những tích cực về mặt kinh tế của dự án, theo nhà báo địa phương, các blogger chỉ trích nó trên nhiều lĩnh vực, bao gồm cả khả năng tác động bất lợi đối với môi trường, kế hoạch của Bắc Kinh để nhập khẩu hàng ngàn công nhân TQ hơn là thuê công nhân địa phương người Việt, và cáo buộc cá nhân Thủ tướng Dũng có cổ phần trong đề án nhiều triệu đô la.
"Sau những cuộc biểu tình, chính phủ nhìn thấy ảnh hưởng của các blog về đời sống chính trị tại Việt Nam", một trong những blogger bị tạm giam trong cuộc đàn áp năm 2009 cho biết. "Bây giờ họ thấy blog như là một cái gì đó rất nguy hiểm, một cái gì đó họ cần phải kiểm soát... Họ nhìn thấy blogger như các thế lực thù địch. "
Đến giữa năm 2009, Yahoo đóng cửa 360 °, phân mảnh những gì đã được một cộng đồng online gắn kết và cách ly. Một số blogger tiếp xúc với CPJ cho biết họ tin rằng chính phủ gây sức ép với Yahoo để đình chỉ dịch vụ bởi vì các máy chủ của nó được lưu trữ bên ngoài của đất nước, đã cung cấp thêm một lớp bảo mật cho các blogger ẩn danh. Đại diện Yahoo đã liên tục phủ nhận những suy đoán này, lưu ý rằng công ty không tiếp tục dịch vụ này trên phạm vi toàn cầu, không chỉ ở Việt Nam, do tình trạng suy yếu về lượng sử dụng.
Từ thời điểm đó, nhà cầm quyền đã thắt chặt kiểm soát đối với thế giới blog, mặc dù kiểm soát Internet của Việt Nam vẫn còn thiếu sự tinh tế của Bức tường lửa vĩ đại của Trung Quốc. Các blogger đã nói với CPJ rằng họ thường xuyên vượt tường lửa dựng lên bởi chính phủ nhằm ngăn chận truy cập vào những trang web và các phương tiện truyền thông xã hội bằng cách sử dụng máy chủ proxy và các công nghệ đi vòng khác. Nhiều người nói họ sử dụng Facebook như là nền tảng blog ưa thích của họ, một phần vì công ty từ Hoa Kỳ này không duy trì một văn phòng trong nước và do đó có lẽ không phải chịu áp lực của chính phủ để tiết lộ các địa chỉ IP của người sử dụng.
Nhà cầm quyền đang làm việc để trám lại những khe hở này. Các biện pháp gần đây với mục đích kiềm chế quyền tự do Internet bao gồm gia tăng giám sát các trang blog, những quy định pháp luật mới cấm đăng tải các thông tin được xem như là một mối đe dọa cho an ninh quốc gia hoặc mối đoàn kết chung, và việc triển khai của cái gọi là "Hồng vệ binh" - những công an mạng giả danh là những người sử dụng Internet bình thường để gay gắt chỉ trích và sách nhiễu các đối tượng blogger được nhắm đến - theo các cuộc phỏng vấn bởi CPJ. Một dự thảo nghị định mới nhằm buộc các công ty Internet nước ngoài như Facebook và Google hợp tác với chính quyền và yêu cầu họ đặt trụ sở hoặc chỉ định đại diện tại Việt Nam. (Hiện chỉ có Yahoo đang duy trì một văn phòng trong nước.)
Nếu nghị định này được ban hành, nó sẽ làm cho một loạt các trung gian, bao gồm cả các nhà cung cấp dịch vụ Internet (ISP), các mạng truyền thông xã hội, bảng tin tương tác, và blog cá nhân chịu trách nhiệm pháp lý đối với hành vi vi phạm. Nó cũng sẽ yêu cầu tất cả các công ty liên quan đến Internet có trụ sở tại Việt Nam đặt máy chủ của họ ở trong nước, một yêu cầu mà các blogger ẩn danh hoặc sử dụng bút hiệu lo ngại sẽ tạo nguy hiểm cho an ninh của họ vì địa chỉ IP sẽ bị tiết lộ.
Blogger cố gắng lấp đầy khoảng cách
 |
| Trịnh Kim Tiến (ảnh Danlambao) |
Trịnh Kim Tiến, một blogger 22 tuổi, là một trong những người đã bị nhắm đến trong mục tiêu quấy rối. Trong năm qua, cô đã duy trì một blog trên Facebook để công khai các trường hợp cảnh sát lạm dụng quyền lực. Cô nói với CPJ cô đã viết blog báo chí về các vấn đề công lý và cán bộ lạm dụng quyền lực sau khi cha cô đã bị đánh liệt và sau đó đã chết bởi cảnh sát trong khi bị giam giữ vì vi phạm giao thông nhỏ.
Tiến cho biết bài viết của mình phơi bày những gì xảy ra phía sau hậu trường mà công an đã thoát khỏi công lý trong những vụ lạm dụng quyền hạn trên phạm vi cả nước. "Trong những năm gần đây, đã có nhiều cái chết bí ẩn trong đồn công an," cô nói với CPJ trong một cuộc họp tại một quán cà phê ngầm tại Hà Nội. "Họ cho rằng nhiều người tự tử."
Một phán quyết ban đầu của tòa án trong trường hợp của cha cô cho rằng ông đã chết như là một tai nạn vô tình trong khi bị giam giữ. Một tòa án phúc thẩm đã bị trì hoãn ba lần cho thấy - cô tin rằng - là kết quả của phản ứng dư luận từ những bài viết trên blog của cô. Công an đã phủ nhận việc làm sai trái trong vụ án.
Những đăng tải cần thiết đó đi kèm với cái giá cao phải trả cho cá nhân. Kể từ khi cô bắt đầu viết blog, Tiến cho biết cô đã nhận nhiều đe dọa từ các cuộc gọi điện thoại và tin nhắn dùng Sim không thể phát hiện nguồn gốc người sử dụng. Cô cho những kẻ ẩn danh cũng thường xuyên để lại tin nhắn thô thiển trên trang Facebook của cô và địa chỉ, số điện thoại, địa chỉ liên lạc thư điện tử của cô gần đây đã được đăng trên một trang web địa phương chuyên bán các dịch vụ mại dâm.
"Họ làm bất cứ điều gì họ có thể để làm nhục và bôi nhọ tôi", Tiến, người so sánh hành động sách nhiễu với sự "tra tấn tâm linh và tinh thần" và xem đó xuất phát từ các quan chức công an côn đồ. "Tôi sẽ tiếp tục viết và tiếp tục chiến đấu, nhưng tôi không biết họ sẽ làm gì với tôi."
Đối với các blogger khác, sự áp bức càng công khai hơn. Năm ngoái, chính quyền bị giam giữ bốn blogger liên hệ với Truyền thông Dòng Chúa Cứu Thế - một cơ quan truyền thông mạng của Công giáo tại Tp Hồ Chí Minh thông tin các vấn đề tôn giáo và xã hội - về tội chống phá nhà nước. Là một tổ chức tôn giáo, bắt đầu ấn hành những cuốn sách nhỏ vào năm 1935, rất lâu trước khi Đảng Cộng sản tồn tại, Truyền thông Chúa Cứu Thế hoạt động bên ngoài phạm vi kiểm duyệt của CPD và dựa vào một mạng lưới các nhà báo công dân cho hầu hết các nội dung tin tức của nó.
"Chúng tôi có các phóng viên của chúng tôi, nhưng chúng tôi cũng phổ biến thông tin từ người dân nếu chúng tôi cảm thấy chúng tôi có thể nói một cái gì đó thay cho họ", Cha Đinh Hữu Thoại, một linh mục chuyên chỉnh sửa các tin tức và nội dung trang blog. "Chúng tôi đại diện cho những người không có tiếng nói."
Các blogger bị giam giữ, bao gồm cả người viết cho trang blog là Paulus Lê Văn Sơn, đã đăng tải những bài viết phê phán những nỗ lực của chính phủ để cưỡng chế đất đai thuộc sở hữu của Giáo Hội Công Giáo. Gần một năm sau khi họ bị bắt, cả bốn người vẫn đang bị giam giữ mà không cần xét xử. Theo một thành viên của Truyền thông Dòng Chúa Cứu Thế yêu cầu được giấu tên, những cộng tác viên khác cũng như những người thông tin về việc tranh chấp đất đai giữa giáo hội và nhà nước đã bi công an áp lực ngừng đóng góp cho trang web.
"Chúng tôi tự do cầu nguyện, rao giảng, và viết blog trên mãnh đất của giáo hội, nhưng một khi chúng tôi mạo hiểm ra khỏi khuôn viên của chúng tôi, chúng tôi có thể bị quấy rối và bắt giữ", một thành viên cho biết. Trang web của Truyền Thông Dòng Chúa Cứu Thế bị chặn tường lửa tại Việt Nam và các trang mirror của nó đã bị tấn công bởi Ddos - từ chối dịch vụ.
Hỗn hợp tín hiệu đối với truyền thông
Trong khi đàn áp công khai thể hiện một mối nguy hiểm rõ ràng cho tất cả các nhà báo, một số nhà quan sát độc lập có cảm giác về một sự không nhất quán trong chính sách về truyền thông của chính phủ.
Geoffrey Cain, một nhà nghiên cứu đã tìm kiếm nhằm xác định mô hình kiểm duyệt báo chí của Việt Nam, nói với CPJ rằng qua các cuộc phỏng vấn ông tiến hành với các phóng viên địa phương cho thấy rằng quyền tự do báo chí đã trên đà "xoắn ốc đi xuống" từ năm 2006, thời điểm mà 2 phóng viên địa phương đã thông tin scandal về một cán bộ cao cấp thuộc Bộ Giao thông vận tải, được gọi là PMU-18, và sau đó đã bị kết án tù vì "lợi dụng các quyền tự do dân chủ."
Tuy nhiên, ông Cain tin rằng lãnh đạo Đảng Cộng gần đây đã cho phép nhiều hơn những thông tin về tham nhũng ở cấp địa phương - một thực tế ông được mô tả như "cố tình kiểm duyệt không đầy đủ"- như là một cách để kỷ luật và làm nhục cán bộ địa phương và quan chức công an nằm ngoài tầm vói của trung ương. Các nhà báo địa phương cho biết họ tin rằng việc gia tăng đấu đá giữa các phe phái bên trong nội bộ Đảng Cộng sản cũng làm cho những quyết đinh về các chính sách truyền thông trở nên khó lường.
"Ranh giới kiểm duyệt đã trở nên quá mơ hồ, và những người kiểm soát thông tin luôn luôn dòm ngó các phóng viên, một loại hiệu ứng chòi canh gác", Ông Cain nói trong một thư email với CPJ. "Có vẻ như ít hơn và ít hơn trong mối tương quan giữa chủ đề thông tin của họ, cấp hạng chỉnh sửa, họ có gặp rắc rối hay không. Đảng sử dụng sự khó lường này để giữ họ phải luôn cảnh giác.
Điều đó cũng hiện ra như là một trường hợp với sự kiểm duyệt mạng dường như rất thất thường của chính phủ. Như phía báo chí chính thống, ba nhà cung cấp dịch vụ Internet chính của Việt Nam được kiểm soát bởi các phe phái khác nhau trong nội bộ Đảng Cộng sản. Các blogger địa phương lưu ý rằng trong khi một số trang web và các phương tiện truyền thông xã hội bị chặn trên một ISP, thì lại không bị chặn ở một nơi nào khác, một sự phản ánh của đấu đá nội bộ. Một nhân viên phụ tá tin tức địa phương với một tờ báo phương Tây lưu ý rằng khi chính phủ công bố chủ quyền của mình tại biển Đông vào tháng sáu - một công bố nhạy cảm, khi mà Trung Quốc cũng cạnh tranh tuyên bố chủ quyền, trang nhà của Chính phủ đã bị chặn trên một ISP này nhưng lại truy cập được tại 2 ISP khác.
Các blogger địa phương cũng tin rằng chính phủ áp đặt tường lửa rải rác trên các phương tiện truyền thông xã hội, các trang web, bao gồm Facebook, để ngăn chặn các nhóm định hướng chính trị kết hợp với nhau trên mạng.
Trong khi chính phủ áp đặt các hạn chế mới lên các blogger bằng một tay, một số quan chức đang bắt đầu ôm lấy thế giới blog sôi động của đất nước với cánh tay kia.
Dan Lam Bao(người dân làm báo), trang blog tiếng Việt được nhiều người biết đến, phổ biến những tin tức và bài bình luận đến từ 20 thành viên đóng góp ẩn danh trong nước, nhận được 150.000 lượt xem trang mỗi ngày chỉ sau hai năm thành lập blog, theo một trong những biên tập viên yêu cầu dấu tên của trang blog.
Biên tập viên của trang blog nói rằng, từ một nguồn ẩn danh, trang blog đã công bố một loạt các báo cáo của Tổng cục Tình báo quân sự, đến từ nhữ rò rỉ tài liệu nội bộ để phê bình đánh giá các hoạt động của Đại sứ quán Hoa Kỳ và Phòng Thương mại Hoa Kỳ tại nước này. Gửi từ cùng một nguồn tương tác là các chi tiết bí mật giữa Bộ Ngoại giao Trung Quốc và đại sứ của Việt Nam tại Bắc Kinh. Tuy nhiên, những cộng tác viên ngầm của Danlambao phải đối mặt với sự trấn áp, chẳng hạn như lệnh cấm không cho ra nước ngoài với một blogger dự tính tham dự một buổi hội thảo đào tạo an ninh Internet.
Những tín hiệu lẫn lộn duy trì nền văn hóa của sợ hãi và giữ các nhà báo của đất nước trên cạnh bén của một con dao. "Thật khó để biết ranh giới, bởi ngay cả Đảng Cộng sản dường như không biết những gì nó làm", một phóng viên báo Pháp Luật, người viết blog dưới một bút danh và gặp gỡ bí mật với CPJ tại một quán cà phê ngầm tại Hà Nội. "Chúng tôi không biết làm thế nào để bảo vệ mình. Đó là một nỗi sợ hãi lớn ngăn cản chúng tôi lên tiếng nói của chúng tôi... Ngay cả tại thời điểm này, tôi không chắc chắn nếu chúng ta đang bị nghe trộm. Ở Việt Nam, bạn không bao giờ biết. "
*
Shawn W. Crispin là đại diện cao cấp của CPJ tại khu vực Đông Nam Châu Á, có trụ sở tại Bangkok, nơi ông là một phóng viên và biên tập viên cho Asia Times Online. Ông là người đứng đầu trong các chương trình hoạt động của CPJ trong khu vực, bao gồm cả Miến Điện, Philippines và Indonesia.
*
Đối với chính phủ Việt Nam:
• Trả tự do ngay lập tức và vô điều kiện các phóng viên đang bị cầm tù. Nghiên cứu của CPJ cho thấy ít nhất 14 nhà báo đã bị giam cầm trong nước vào thời điểm 01 Tháng Chín 2012.
• Thực hiện cải cách để đưa luật pháp và việc áp dụng luật của Việt Nam phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế về tự do báo chí và tự do ngôn luận. Chấm dứt ngay lập tức tất cả các kiểm duyệt của nhà nước đối với báo chí và các ấn phẩm khác.
• Dừng lại việc giam giữ tùy tiện, theo dõi, và sách nhiễu các nhà báo.
• Bỏ Nghị định đang dự thảo về các dịch vụ Internet, làm cho người ẩn danh trên internet trở thành vi phạm luật pháp, cũng như yêu cầu các công ty Internet nước ngoài phải đặt máy chủ tại Việt Nam. Bãi bỏ luật hiện hành và các chính sách hạn chế tự do Internet.
• Bãi bỏ hoặc sửa đổi tất cả các luật chống nhà nước, bao gồm các quy định tại Điều 79 và Điều 88 của bộ luật hình sự, xử phạt "tuyên truyền" chống lại nhà nước. Những điều lệ này đã được sử dụng thường xuyên để đe dọa, bỏ tù các nhà báo.
• Cho phép các phóng viên quốc tế tiếp cận vào mọi khu vực của đất nước. Chấm dứt gây sức ép với các nhân viên trợ lý tin tức địa phương để cung cấp thông tin về kế hoạch làm phóng sự, các cuộc hẹn của cơ quan mình, và các nguồn tin
• Chấm dứt sự độc quyền của chính phủ đối với các phương tiện truyền thông in ấn và phát sóng, và cho phép thành lập báo chí tư nhân, đài phát thanh, và các kênh tin tức truyền hình độc lập.
Đối với Liên minh châu Âu và Hoa Kỳ:
• Nhấn mạnh các mối quan hệ chính trị và kinh tế trong tương lai phụ thuộc vào thể hiện của Việt Nam cho những cam kết lớn hơn về cởi mở chính trị và chứng minh có những cải thiện về tự do báo chí và tự do Internet.
• Tạo việc trả tự do cho các nhà báo bị cầm tù là một điều kiện ưu tiên cho việc tăng cường quan hệ ngoại giao, chiến lược, và thương mại với Việt Nam, kể cả thông qua các hiệp định thương mại mới và đầu tư.
• Trong trường hợp của Hoa Kỳ, nhấn mạnh vào những điều kiện như vậy trước khi cho phép Việt Nam tham gia Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương thương mại khu vực. Tương tự như vậy, Hoa Kỳ cần phải từ chối yêu cầu của Việt Nam để trở thành quốc gia hưởng lợi theo Hệ thống ưu đãi miễn thuế cho đến khi tình trạng tự do báo chí đã được cải thiện đáng kể.
Đối với thành viên quốc gia của Liên Hiệp Quốc:
• Nhấn mạnh rằng Việt Nam phải trả tự do cho các nhà báo bị cầm tù và có thể chứng minh sự tiến bộ về tự do báo chí như là một điều kiện để phê duyệt yêu cầu của Việt Nam có chân trong Hội đồng Nhân quyền Liên Hiệp Quốc vào năm 2014.
Đối với thành viên của Hội đồng Nhân quyền Liên Hiệp Quốc:
• Hãy xem xét thông qua một nghị quyết kêu gọi Việt Nam cải thiện tình trạng nghèo nàn của tự do báo chí và tự do internet và chấm dứt việc bỏ tù liên tục các nhà báo.
Đối với các công ty Internet và các công ty công nghệ quốc tế:
• Từ chối tuân thủ các quy định hạn chế trong nghị định dự thảo về dịch vụ Internet. Quy định này sẽ yêu cầu các công ty liên quan đến Internet đặt máy chủ và cử người đại diện công ty tại Việt Nam. Các công ty có thể tiếp tục để đặt máy chủ điều hành các dịch vụ bên ngoài Việt Nam; các chính phủ của các quốc gia giao dịch có thể thách thức tình trạng kiểm duyệt của chính phủ Việt Nam đối với các các trang web nước ngoài theo quy định thương mại tự do.
• Khẳng định tất cả các khoản đầu tư trong tương lai và chuyển giao công nghệ vào Việt Nam cần có được những thể hiện tiến bộ về tình hình tự do báo chí và Internet. Hãy xem xét lại việc giảm thiểu hoặc đóng cửa văn phòng đại diện hiện tại và các cơ sở sản xuất có trụ sở tại Việt Nam cho đến khi những tiến bộ được thực hiện.
• Giữ mối liên hệ đối thoại với các nhà báo địa phương và các blogger để đảm bảo rằng các hành xử quốc tế vốn được chấp nhận, được áp dụng nhằm bảo vệ những người ẩn danh và an toàn của họ.
Nguồn:
Bản tiếng Việt:
