MINH DIỆN
Chiều 21-3-1978, Hội trường của trường đảng Nguyễn Ái Quốc II, Thủ Đức,
như nghẹt thở. Mấy trăm cán bộ cơ quan trung ương và các tỉnh, thành
phố phía Nam được triệu tập về đây từ hai, ba ngày trước. Ăn, ngủ ngay
tại đây, nội bất xuất, ngoại bất nhập, công an giám sát chặt chẽ. Tôi là
phóng viên báo Tiền Phong, Trung ương Đoàn trưng dụng làm “nhiệm vụ đặc biệt” cũng nằm trong số đó.
Nhiệm vụ đặc biệt gì không ai
được biết. Qua vài thông tin rò rỉ, các “quân sư quạt mo” nhận định
chuẩn bị đánh tư sản thương nghiệp, mật danh X-3, dưới sự chỉ huy của
“Bàn tay sắt” Đỗ Mười và giờ G đã điểm! Khi đó, ông Đỗ Mười là Phó Thủ
tướng kiêm nhiệm Trưởng ban Cải tạo Công thương nghiệp Xã hội chủ nghĩa,
phụ trách vấn đề cải tạo Công thương nghiệp XHCN tại miền Nam.
Hôm đó, ông Đỗ
Mười mặc chiếc quần Kaki màu cà phê đậm, chiếc áo Sơ mi ngắn tay cùng
màu, chân đi dép. Ông có khổ người khệnh khạng, mặt chữ “nãi”, trán ngắn
đầy nếp nhăn, miệng cá trê, bờm tóc dựng trông rất dữ. Tôi đã được nghe
nói nhiều về tính bốc đồng, nóng nảy của ông Đỗ Mười, hôm đó được giáp
mặt, quả đúng vậy.
Đúng như mọi người dự đoán, chiến dịch X-5 đã bắt đầu.
Ông Đỗ Mười đọc
Quyết định của Thủ tướng, đọc Chỉ thị 100 – CP, và triển khai kế hoạch
cải tạo công thương nghiệp tư bản tư doanh tại thành phố Hồ Chí Minh và
các tỉnh phía Nam.
Ông nói: “Từ sau giải phóng chúng ta đã thực hiện X-1, tập
trung bọn ngụy quân, ngụy quyền học tập cải tạo. Đã thực hiện X-2 đánh
bọn tư sản mại bản. Bây giờ chiến dịch X-3, quyết liệt nhất, nhằm tiêu
diệt tận gốc rễ chủ nghĩa tư bản, tay sai đế quốc Mỹ…
“Đánh rắn phải đánh dập
đầu, ta đã đánh dập đầu rồi, nhưng con rắn tư bản đánh dập đầu nó chưa
chế, cái đuôi nó còn nguy hiểm hơn cái đầu. Không giần cho nát cái đuôi
của nó, thì nó vẫn tác oai tác quái phá chúng ta. Vừa qua kẻ nào vơ vét
mì chính (bột ngọt), vải vóc, đường, sữa đầu cơ trục lợi, rồi lại đổ tội
cho nhà nước ta chuyển ra Bắc nên thị trường khan hiếm? Chính là bọn tư
sản thương nghiệp! Kẻ nào tích trữ thóc gạo để dân ta đói? Chính là bọn
đầu nậu lúa gạo. Tôi hỏi các đồng chí, kẻ nào cung cấp lương thực, thực
phẩm cho tổ chức phản động trên Lâm Đồng chống phá cách mạng? Kẻ nào?
Chính là bọn tư sản đấy! Bọn gian thương đầu cơ, phá hoại, bọn ngồi mát
ăn bát vàng, rút rỉa máu xương đồng bào ta, ngăn cản con đường tiến lên
xã hội chủ nghĩa của đảng ta …”.
Ông Đỗ Mười nói say sưa, hùng hồn, quyết liệt. Mép ông sủi bọt. Tay ông vung vẩy. Mồ hôi trán đầm đìa.
Lúc đầu ông mặc
quần áo nghiêm chỉnh, sau một hồi diễn thuyết khoa chân múa tay, ông bật
nút áo sơ mi phanh ngực ra. Cuối cùng cởi phăng cái áo sơ mi ướt đẫm mồ
hôi, trên người ông chỉ còn mỗi chiếc áo may ô ba lỗ.
Ông vẫn hăng
nói: “Cho nên chúng ta phải róc thịt chúng ra. Bắt chúng lao động sản
xuất, tự làm lấy mà ăn. Phải biết cày ruộng, cấy lúa, trồng ngô. Đất
hoang còn nhiều, bắt chúng đổ mồ hôi sôi nước mắt kiếm miếng ăn …”.
Bầu không khí
ngột ngạt và kích động muốn nổ tung hội trường. Sức nóng từ Đỗ Mười
truyền đến từng người. Tiếng vỗ tay rào rào, tiếng cười tiếng nói hả hê.
Những gương mặt hừng hực khí thế “xung trận”.
Xin đừng ở vị
trí hôm nay phán xét những người trong cuộc ba mươi lăm năm trước, thời
điểm đó tư duy của mọi người khác bây giờ, nhất là tư duy của những cán
bộ đảng viên vốn tin tưởng tuyệt đối vào đường lối chính sách của đảng.
Những người mà Đảng bảo sao cứ làm đúng phắc như vậy. Hãy bình tĩnh nhìn
lại một cách trung thực, khách quan, để thấy một phần nỗi đau của mình,
bạn bè mình, dân tộc mình, nỗi đau từ sự ấu trĩ, nóng vội, làm ào ào,
đặt trái tim không đúng chỗ ngay từ khởi đầu!
Ông Đỗ Mười kết
thúc buổi triển khai chiến dịch X-3, bằng một mấy cái chém tay như có
‘thượng phương bảo kiếm’: “Anh nào, chị nào nhụt ít chí thì lui ra một
bên. Kẻ nào tỏ ra nhân nhượng với bọn tư sản là phản bội giai cấp, không
phải Bôn – sê- vích, có tội với đảng với dân, sẽ bị trừng trị!”.
Chúng tôi ra về với một tâm trạng nặng nề, mag theo lời cảnh tỉnh “Tuyệt đối bí mật”.
Nhưng hình như
linh tính đã báo điềm chẳng lành cho thành phố Sài Gòn. Đó là cảm giác
của tôi khi chạy xe máy từ cầu Công Lý lên cảng Bạch Đằng vòng qua Chợ
Lớn. Người dân đổ ra đường nhiều hơn, vội vã, tất tưởi, gương mặt thất
thần, nhiều tốp người tụm nhau bàn tán. Người ta nháo nhào đi mua từng
cân muối ký gạo, như sắp chạy càn. Người dân thành phố vốn nhạy cảm và
đó lại là cảm giác đúng: Thủ tướng nào thì chưa biết, nhưng trước hết
phải lo thủ lấy miếng ăn!
Bảy giờ sáng hôm
sau, ngày 23-3-1978, tất cả các cửa hàng kinh doanh to nhỏ, đủ mọi ngành
nghề, ngóc ngách, đóng cửa, án binh bất động theo lệnh của Uỷ ban nhân
dân thành phố Hồ Chí Minh. Một bản thông báo ngắn gọn do ông Vũ Đình
Liệu thay mặt UBND thành phố ký được ban hành ngay sau đó, xác nhận
“Chiến dịch X-3”, bắt đầu ở thành phố mang tên Bác.
Tất cả các cơ
sở kinh doanh, buôn bán, nhà hàng, cửa hàng, kho tàng, trung tâm dịch vụ
bị niêm phong. Danh sách đã được lên từ trước. Họ làm bí mật lâu rồi.
Như một trận đánh giặc đã được trinh sát, điều nghiên tỉ mỉ, chính xác.
Các tổ công tác ập vào từng điểm bất ngờ, nhanh chóng niêm phong tài
sản, khống chế mọi người trong gia đình nội bất xuất, ngoại bất nhập.
Mỗi điểm niêm phong có tối thiểu một tổ ba người, không cùng cơ quan,
không quen biết nhau. Họ là thanh niên xung phong, thanh niên công nhân
các nhà máy, sinh viên các trường đại học, cả những thanh niên các
phường được huy động vào chiến dịch.
Ngay buổi chiều
hôm ấy một cuộc mít tinh tuần hành từ Nhà văn hóa thanh niên do Thành
đoàn tổ chức. Hàng ngàn học sinh, sinh viên rầm rộ xuống đường, diễu
hành khắp các phố chính Sài gòn, Chợ Lớn, hoan nghênh chính sách cải tạo
công thương nghiệp của đảng, đả đảo bọn gian thương. Suốt đêm Câu lạc
bộ thanh niên vang lên bài ca “Tình nguyện”, “Dậy mà đi”. Khi chống Mỹ sinh viên học sinh hát những bài hát ấy, giờ cũng hát những bài hát ấy để tăng bầu nhiệt huyết đánh tư sàn!
Ngày
26-3-1978, cô công nhân Nguyễn Thị Bé B. ở nhà máy dệt Phong Phú được
kết nạp đoàn vì từ chối nhận một món quà của một cơ sở kinh doanh mà cô
canh giữ. Tiếp theo một trường hợp tương tự, anh thanh niên Vũ Ngọc Ch.
ở nhà máy dệt Thắng Lợi.
Mấy ngày sau
tiếng trống ở trường Trần Khai Nguyên quận 5, vang lên, như trống trận.
Đó là nơi tập trung của 1.200 thanh niên học sinh người Hoa xuống đường
ủng hộ chính sách cải tạo công thương nghiệp tư bản tư doanh, người dẫn
đầu là cô học sinh lớp 11, có gương mặt búp bê, mái tóc cắt ngằn: Lý
Mỹ.
Lý Mỹ là con gái
một gia đình kinh doanh buôn bán, có một cửa hàng ở đường Cách mạngTháng
Tám, quận 10. Khi X-3 nổ ra, Lý Mỹ mới 17 tuổi, được tổ chức đoàn
tuyên truyền giáo dục lý tưởng cộng sản chủ nghĩa, được kết nạp đoàn
khóa 26-3, được nghe đích thân ông Đỗ Mười nói chuyện về chính sách cải
tạo công thương nghiệp. Trái tim non trẻ của cô học sinh mười bảy tuổi
như sôi sục bầu máu nóng đấu tranh giai cấp, cô đã chọn đối tượng để
đấu tranh, đó chính là cha mẹ mình.
Lý Mỹ vận động
thuyết phục cha mẹ kê khai tài sản, cha mẹ chần chừ, cô trực tiếp đứng
ra kê khai. Cô theo dõi bố mẹ cất giấu vàng bạc, của cải, báo cho tổ kê
khai moi móc ra bằng hết. Lý Mỹ phát biểu trên báo: “Tinh thần Pavel
Corsaghin sáng chói trong trái tim tôi! Tôi không cần vàng bạc, của cải,
cha mẹ tôi bóc lột của nhân dân. Từ hôm nay tôi từ bỏ giai cấp bóc
lột, bước sang cuộc sống mới, hòa vào dòng người lao động vinh quang
xây dựng xã hội chủ nghĩa” (Báo Tiền Phong số 40 ,1978).
Khi cha mẹ vật
vã than khóc, và dọa ra nước ngoài, Lý Mỹ tuyên bố nếu cha mẹ xuất
cảnh, cô sẽ ở lại một mình, chấp nhận cuộc sống cô đơn để cống hiến cho
lý tưởng cộng sản !
Không phải chỉ
có một Lý Mỹ, mà hàng trăm “Lý Mỹ” như vậy. Những “Lý Mỹ” được sinh ra
nóng hổi dưới lá cờ Đoàn thanh niên cộng sản Hổ Chí Minh.
Khi cải cách
ruộng đất ở miền Bắc tôi là đứa trẻ sáu tuổi đi xem đấu tố như xem hội
hè, khi cải tạo công thương nghiệp ở miền Nam, tôi ba mươi tuổi, là
người trong cuộc. Trước con mắt tôi, cuộc cách mạng sau chỉ khác cuộc
cách mạnh trước là không bắn giết, còn giống hệt nhau. Cũng con tố
cha mẹ, vợ tố chồng, bạn bẻ tố nhau. Những cán bộ từng hoạt động bí mật
trong chiến tranh, được những gia đình buôn bán , giàu có bao bọc, giờ
quay ngoắt lại tịch thu tài sàn ân nhân của mình. Những tính từ bọn,
đồng bọn, “tên tư sản”, “con buôn” thay danh từ ông, bà, anh, chị. Gần
ba chục năm trước, người bị quy là địa chủ, phú nông xấu xa thế nào, thì
1978, người bị gọi là tư sản, con buôn xấu xa như vậy. Người ta đã
phủ nhận một tầng lớp tiên tiến của xã hội, nhục mạ tầng lớp đó, đào hố
ngăn cách giữa các tầng lớp nhân dân, và kéo lùi sự phát triển của đất
nước, đó là một sự thật lịch sử cần ghi nhận.
Chiến dịch X-3
thành phố Hồ Chí Minh, đã đánh gục 28.787 nhà máy, xí nghiệp, cơ sở sản
xuất, kinh doanh, hộ buôn bán.
Ông Nguyễn Văn
Linh nói: “ Khi tôi làm Trưởng ban cải tạo trung ương, tìm hiểu và dự
kiến Sài Gòn, Chợ Lớn có khoảng 6.000 hộ kinh doanh buôn bán lớn. Khi
anh Đỗ Mười thay tôi, anh ấy áp dụng theo quy chuẩn cuộc cải tạo tư sản
Hà Nội từ năm 1955, nên con số mới phồng to lên như vậy” (Nguyễn Văn Linh, Những trăn trở trước đổi mới).
Ông Đỗ Mười
đưa hàng ngàn hộ tiểu thương, trung lưu vào diện cài tạo, gộp luôn
những hộ sản xuất vào đối tượng đó.
Ông Nguyễn Văn
Linh nói: “Anh Mười không trao đổi với chúng tôi. Anh ấy có ‘thượng
phương bảo kiếm’ trong tay, toàn quyền quyết định” (Nguyễn Văn Linh trăn trở cuộc đổi mới).
Ông Đỗ Mười thay
ông Nguyễn Văn Linh làm Trưởng ban cải tạo ngày 16-2-1978. Trong chiến
dịch X-3, Đỗ Mười không sử dụng người cùa Nguyễn Văn Linh, mà đưa hầu
hết cán bộ từ miến Bắc vào nắm giữ những vị trí quan trọng. Đồng thời
ông bố trí cán bộ các ngành thương nghiệp, giao thông vận tải, công
nghiệp nhẹ, kho hàng vào tiếp quản. Ông đóng đại bản doanh ở Thủ Đức,
trực tiếp chỉ đạo, không tham khảo bất cứ ý kiến ai trong cơ quan lãnh
đạo thành phố Hồ Chí Minh.
Kết quả X-3, với
“công lao to lớn” của Đỗ Mười, thu được khoảng hơn 4.000 kg vàng, gần
1.200.000 đô la, và một khối lượng hàng hóa không thống kê hết. Từ chiếc
xe hơi, TiVi, tủ lạnh, đến bịch bột giặt, quả trứng gà đều khê khai và
tịch thu chất trong các kho, để rồi không cánh mà bay, hoặc biến thảnh
phế thải.
X-3, cú đòn trời
giáng cuối cùng, biến “Hòn ngọc Viễn Đông” thành “Thành phố chết”, đẩy
thêm dòng người bỏ đất nước ra đi bất chấp hiểm nguy, bao nhiêu số phận
đã rã rời trên biển sâu. Năm 2005, nguyên Thủ tướng Võ Văn Kiệt nhìn
nhận: “Trong các chiến dịch cải cách ruộng đất và cải tạo công thương
nghiệp, nhiều nhân sĩ yêu nước, nhiều nhà kinh doanh có công với cách
mạng đã không được coi như bạn nữa, gây những tổn thất lớn về chính trị
và kinh tế”.
Có lần chúng
tôi hỏi nhà báo Trần Bạch Đằng: “Hình như trong 63 năm tham gia cách
mạng và làm lãnh đạo, ông Đỗ Mười không đề lại một tác phẩm nào?”. Ông
Trần Bạch Đằng chớp mắt nhếch cái miệng méo xẹo: “Cha ấy để lại cho đời
tác phẩm cải tạo công thương nghiệp !” .
Ông Đỗ Mười
sinh ngày 2-2-1917 tại Thanh Trì, Hà Nội. Ông làm rất nhiều chức vụ quan
trọng, từng làm Tổng bí thư đảng cộng sản Việt Nam 1991-1997.
Tôi không muốn
viết chân dung ông bởi chẳng có gỉ đáng viết, chỉ ghi lại vài dòng những
người đồng chí của ông, nhận xét về ông.
Ông Đoàn Duy
Thành, nguyên Phó Thủ tướng chính phủ kề: “Một lần anh Mười xuống Hải
Phòng, tôi và anh Nguyễn Dần dẫn anh ấy đi thăm nhà máy đóng tàu. Đi
ngang Quán Toan thấy cái nhà hai tầng, anh Mười hỏi: “Nhà ai đây?” tôi
trả lời: “Dạ nhà anh Bút lái xe”, anh Mười nói: “Nếu tôi mà là bí thư ,
chủ tịch thành phố tôi sẽ tịch thu ngay cái nhà này làm nhà mẫu giáo!” .
Ông Đỗ Mười là
người đố kỵ với Đại tướng Võ Nguyên Giáp, không biết vì ghen ghét tài
năng hay nguyên nhân gì. Ông Đoàn Duy Thành kể: “Chuẩn bị Đại hội Đảng
toàn quốc lần thứ V, anh Mười gọi tôi tới, nêu vấn đề anh Văn năm 16
tuổi được thực dân Pháp cho sang Pháp học 6 tháng. Rồi anh Mười bảo, về
nói cho đoàn đại biểu Hải Phòng biết, và những ai quen biết ở các đoàn
khác cũng nói cho các đồng chí ấy biết. Tôi hỏi anh Trường Chinh, anh
Trường Chinh bảo: “Võ Nguyên Giáp năm 1941-1942, kể cả việc làm con nuôi
Martin trùm mật thám Đông Dương là chuyện bịa hết!” (Làm người là khó).
Ông Nguyễn
Văn Linh trong một lần hội nghị ở T78 đã nói thẳng với ông Đỗ Mười: “Anh
Mười tưởng rằng làm Uỷ viên Bộ chính trị là to lắm, muốn nói gì thì
nói, muốn làm gì thì làm, muốn phê bình ai cũng được… Anh Mười đứng dậy
nói: “Tôi nói đó là tinh thần Bôn-sê-vich” (Làm người là khó).
Ông Đoàn Duy
Thành kể tiếp: “Có lần tôi hỏi anh Tô (Phạm Văn Đồng): “Còn Đỗ Mười thì
sao?”. Anh Tô suy nghĩ hai ba phút rồi nói: “Chỉ có phá !”.
Nguyên Thủ tướng Phạm Văn Đồng nói rất đúng với trường hợp cải tạo công thương nghiệp.
Năm nay ông Đỗ
Mười hơn chín chục tuổi rồi. Nghe nói ông vẫn phải nuôi con mọn. Tôi
không biết có đúng không, và nếu đúng, tương lai nó sẽ ra sao? Cầu trời,
nó đừng như những “đứa con” sinh ra từ cuộc cải tạo công thương nghiệp
1978 như Lý Mỹ!
M.D
………….
*Lý Mỹ là một nhân vật trong cuốn Bên thắng cuộc, nữ thanh niên “bôn sệt”, sản phẩm của lối tuyên truyền nhồi sọ.
